İlişki Nedensellik Değildir, Belirsizlik Hiç Değil!

Bir disiplin olarak eğitim, pozitivizmin determinist yaklaşımını en son terk edecek alanlardan biri gibi görünüyor. İşin garip yanı, post-modern neo-liberal politikaların cari olduğu bir dönemde arka planda pozitivizmin böyle etkili olması. Eğitim sisteminde karşılaşılan problemler ve önerilen çözüm yollarına bakıldığında, tekil sebep sonuç ilişkilerinin çok yoğun olduğu görülüyor. Örneğin, sınav kalkarsa öğrencilerin stresi azalır, ilkokul dört yıl olursa sistem düzelir, kıyafet serbestleşirse demokratik oluruz gibi yüzlerce argümandan söz edilebilir. Bu örneklerdeki determinist, yani gerekirci bakış açısı, pozitivizmin yansımasıdır denilebilir. Oysa çoklu nedensellik içinde bakılması bile, hem pozitivizm içinde kalmak hem de sorunlara daha akılcı çözümler bulmak için yeterli olabilir.

Pozitivist nedensellik ilkesi, geçmiş olayları bilerek bugünü görebileceğimizi öne sürer. Buna göre geçmişte sınav sisteminde yapılan değişikliklere bakarak bugün ne yapabileceğimizi öngörebiliriz. Ancak sınav sayısı, türü, zamanı gibi konularda geçmişte yapılan bunca değişiklik bir katkı sağlamamışken, aynı sebep-sonuç ilişkisine bugünlerde yeniden yönelmemiz gerçekten ilginç. Sistemi tek değişken üzerinden kontrol etmeye çalışmanın bu gibi durumlarda işe yaramayacağı açık. Benzeri hatalar bazı raporlarda da karşımıza çıkabiliyor. Örneğin, uluslararası TIMSS sonuçlardan biri, öğrencinin evindeki kitap sayısı ile ilgili. Buna göre, kitap sayısı arttıkça öğrenci başarısı artmaktadır. Burada bir ilişki var gibi görünmekle birlikte nedensel bir yapıdan söz edilemez. Sadece eğitim düzeyi yüksek olan aileler kitaba ve çocuklarının eğitimine daha fazla önem veriyor denilebilir. Bir başka örnekte, öğretmenlerin mesleki deneyimleri arttıkça öğrenci başarıları yükselmektedir sonucu çıkmıştır. Türkiye’de kıdemli öğretmenler norm kadro dolayısıyla merkezde görev yapıyor. Merkezi okullar üst sosyo-ekonomik düzeyde ve bu okullara üst gelir grubundaki öğrenciler devam ediyor. Bu nedenle, kıdem yükseldikçe başarı yükselmektedir çıkarımında ilişkiyi yeniden ele almak gerekebilir.

Eğitimsel problemlere gerekirci ve nedensel bakış açısının ötesinde, eğitimin doğası gereği belirsizlik ilkesi üzerinden bakabilmek için biraz erken galiba.