Dikkat Eksikliği Tedavisi için Zihin Egzersizleri

Orjinal Başlık: Exercising the Mind to Treat Attention Deficits ¹

Hangisi olsun? Meyve mi, tatlı, mı? Ödev mi, Xbox mı? Yazıyı mı bitireyim, Facebook’ta mı dolaşayım?

Bunlara benzer gündelik kararlar, diğer uyaranları göz ardı ederek önemli bir karar üzerinde yoğunlaşabilme kapasitesi olarak bilinen ve bilişsel kontrol olarak adlandırılan zihinsel beceriyi test ederler. Yetersiz planlama, odaklanamayan dikkat ve dürtüleri kısıtlamanın zorluğu biliş kontrolünde sapmalara neden olabilmektedir. Sayısı her geçen gün artan araştırmalar, bu zihinsel kasın zihni meşgul etme (mindfulness) ² olarak adlandırılan egzersizlerle güçlendirilmesinin çocuklardaki dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna ve bunun yetişkinlerdeki karşılığı olan dikkat eksikliği rahatsızlığına yardımcı olabildiğini göstermektedir.

Bu araştırmaların bulguları, söz konusu rahatsızlıkların tedavisinde ilk seçenek olarak gösterilen ilaç tedavileri ile ilgili her geçen gün büyüyen hayal kırıklığının tam da ortasına düşmüştür.

Kaliforniya Üniversitesi araştırmacıları tarafından 2007 yılında yayınlanan bir çalışma, bilişsel fonksiyonlardaki sıkıntılar ve beraberinde gelen depresyon gibi duygusal bozukluklarla birlikte dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun; Finlandiya’daki gençlerde görülme sıklığının Amerika’daki gençlerle neredeyse benzer oranlarda olduğunu göstermiştir. Asıl fark ise, Amerika’da dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu yaşayan ergenlerin büyük çoğunluğu ilaç tedavisi görürken, Finlandiya’daki gençlerin çoğu ilaç tedavisi görmemektedir.

Çalışmanın yazarlarından davranış genetikçisi Susan Smalley, tedavinin ilk seçeneği olarak ilaç kullanımının ön plana çıkmasının zihinlerde soru işaretleri oluşturduğunu ifade etmiştir.

Amerikan Akademisi Çocuk ve Ergen Psikiyatri Dergisi’nde geçtiğimiz yıl yayınlanan geniş kapsamlı bir çalışmaya göre dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu yaşayan gençlerin büyük çoğunluğu ilk yıllarında ilaç almakta, ancak bunların etkileri üçüncü yıldan itibaren ya da daha önce azalmaktadır.

Öte yandan, Kaliforniya Üniversitesi psikologlarından ve çalışmanın yazarlarından James M. Swanson dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ilaçları almanın uzun vadeli ve sürekli devam eden yararlarının olmadığını belirtmiştir. Bununla birlikte zihni meşgul etmenin, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunda beynin aktivitesinin azaldığı aynı alanları iyileştirdiğini ifade etmiştir. Zihni meşgul etmenin, rahatsızlığın ortaya çıkış sebeplerine ulaştığını belirterek neden önemli olduğunu bir kez daha vurgulamıştır.

Bilim insanları farklı tanımlamalar yapsa da bilişsel kontrol; hazzı erteleme, dürtü yönetimi, duygusal öz denetim, yersiz düşüncelerin bastırılması, dikkati toplama ve öğrenme hazırolunuşluğu olarak tanımlanabilir. Araştırmacılar, bu eşsiz zihinsel becerinin hem hayat başarısını hem de okul başarısını etkilediğini tahmin etmektedir.

Sackler Gelişimsel Psikobiyoloji Enstitüsü direktörü Betty J. Casey bilişsel kontrolün 4 yaşından 12 yaşına kadar arttığını, sonrasında durağan bir noktaya geldiğini belirtmiştir. Birçok anne-babanın bildiği gibi ergenler dürtülerini bastırmakta zorluklar yaşamaktadır.

Dürtülerine hakim olamama durumu 16 yaşında zirve yapmaktadır ve pek çok insan 20’li yaşlarında yetişkin seviyesinde bilişsel kontrole erişmektedir. Sağlıklı yetişkinler için bilişsel kontrol, 70’li ve 80’li yaşlarda dikkate değer bir şekilde azalmakta, sıklıkla isimleri ve kelimeleri hatırlama yeteneğinin kaybolmasıyla kendini belli etmektedir.

Uzmanlar, çocuklarda dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun, yetişkinlerde ise dikkat eksikliği rahatsızlığının tedavi edilmesinde bu zihinsel becerinin desteklenmesinin yararlı olacağını düşünmektedir.

Araştırmacılar bu nedenle, insanlara düşüncelerini ve duygularını yargılamadan ve tepkisellikten uzak izlemeyi öğreterek zihni meşgul etmeyi denemektedirler. En basit haliyle, bireyler odaklanılması hedeflenen bir noktadan vazgeçmenin ötesinde, dikkatlerinin dağıldığını fark ederek konsantrasyonlarını yeniden tazelemek için çaba sarf etmektedir.

Klinik Nörofizyoloji’de yakın zamanda yer alan başka bir raporda, dikkat eksikliği yaşayan yetişkinlerin bilişsel terapi ile birleştirilmiş zihni meşgul eden egzersizlerden yarar gördüklerini göstermektedir. Bu egzersizler sonucunda zihinsel performanslarındaki gelişme aynı rahatsızlıktan muzdarip ilaç kullanan bireylerle benzer hale gelmiştir. Bu egzersizler dikkat eksikliğinin bir problemi olan dürtüsel hatalarda azalmaya sebep olurken, bilişsel terapi de hastaların kendi hataları ve dikkat dağınıklıkları ile ilgili olarak kendilerini daha az yargılamalarını sağlamıştır.

Emory Üniversitesi’nde Wendy Hasenkamp ve Lawrence Barsalou tarafından gerçekleştirilen bir araştırmaya göre ise zihni meşgul etmek bilişsel kontrolün bir göstergesi olan dikkati devam ettirmek ile ilgili beyin devrelerini esnetmektedir.

Frontiers in Human Neuroscience’da yayınlanan bir çalışmada araştırmacılar meditasyon yapanların seçilmiş bir hedef üzerine yoğunlaşma, zihinlerinin dağıldığını fark etme, zihinlerini tekrar hedefe yönlendirme ve odaklanmalarını sürdürme gibi dört temel zihinsel hareketini imgeleştirdiler. Bunun sonucunda bu zihinsel hareketlerin seçilen bir odak noktası üzerinde dikkati sürdürebilmek için gerekli olan nöral devreleri güçlendirdikleri ortaya çıkmıştır.

Kaliforniya Üniversitesi’nden sinirbilimci Dr. Adam Gazzaley meditasyonun, zihni dağıtan faktörlerin birey tarafından öz düzenlenebilme becerisini arttıran bilişsel kontrol egzersizleri olduğunu ifade etmiştir. Bu araştırma aynı zamanda, ilaçların yan etkisi söz konusu olmaksızın, temel devreleri seçerek hedef alan video oyunları ile bu etkileri iki katına çıkarmanın yollarını aramaktadır. Araştırmacı ve ekibi NeuroRacer olarak adlandırılan, yaşlı yetişkinlerin dönemeçli bir yolda araba sürerken karşılarına aniden çıkan trafik işaretlerine cevap verebildikleri bir oyun tasarlamışlardır. Oyun, yaşları 60 ila 85 arasında değişen bireylerin bilişsel kontrollerinin artmasını sağlamıştır.

Kaliforniya Üniversitesi, gelişimsel psikopatoloji uzmanı Stephen Hinshaw, içinde bulunduğumuz zaman diliminin zihni meşgul etme gibi ilaçsız tedavi yöntemlerinin getirdiği yararları keşfetmek üzerine yoğunlaşması gerektiğini ifade etmiştir. Verileri görene kadar kendisinin de bu duruma şüpheyle yaklaştığını, ancak bulguların oldukça umut vadedici olduğunu dile getirmiştir.