COVID-19 Salgını ve Sınavlar

Dünyanın pek çok ülkesinde öğrencilere ilkokuldan yükseköğretime kadar sayısız sınav uygulanmakta, bu sınavlar yaygın olarak öğrencilerin gelişimini değerlendirmek, not vermek veya mezuniyetine karar vermek gibi amaçlarla kullanılmaktadır. Çoğu ülkede, ortaokul ya da lise son sınıftan bir sonraki kademeye geçiş için büyük ölçekli sınavlara giriş ya da sertifika şartı aranmaktadır. Üniversiteden iş hayatına geçiş ise dönem sonu sınavlarını başarı ile tamamlayıp mezuniyet belgesi alarak mümkün olmaktadır. Ancak, 2020 yılının ilk aylarında başlayan COVID-19 salgını nedeniyle ülkeler bir bir okulları kapatma kararı almaya başlamış, 15 Nisan 2020 itibarıyla okul öncesi eğitimden yükseköğretime 191 ülkede okullar tamamen kapatılmıştır ¹. ABD’de pek çok eyalet salgın nedeniyle 2019-2020 eğitim öğretim yılı bahar dönemini sonlandırdığını duyurmuştur ². Salgın sebebiyle okulların kapatılması üniversiteye geçiş amacıyla yapılan sınavlar dahil olmak üzere her türlü ölçme ve değerlendirme çalışmasının da rutin işleyişi içinde gerçekleştirilmesini imkânsız hale getirmiştir.

Çoğu ülkede okulların yeniden açılacağı tarihin belirsizliğini koruması, genellikle Mayıs ve Haziran aylarında sona eren akademik yılın sonunda yapılan sınavlar ya da büyük ölçekli sınavlar gibi değerlendirmeleri karar alıcıların gündeminin öncelikleri arasına taşımıştır. Sınavların kesintiye uğraması öğrencilerin bir sonraki sınıfa ya da kademeye devamı, sertifikasyon, mezuniyet, yükseköğretime giriş ve işgücü piyasasına giriş gibi kritik kararları etkilemektedir. Salgın süreci ile birlikte öğrencilerin bir üst sınıfa geçmesi için gerekli not verme işleminin nasıl yapılacağı ve kademeler arası geçişin nasıl gerçekleşeceği; sınavların yapılıp yapılmayacağı, yapılacaksa hangi tarihte yapılacağı veya sınavın uygulanış biçiminde bir değişikliğe gidilip gidilmeyeceği ivedilikle karar alınması gereken konular olarak öne çıkmıştır. Salgın sebebiyle oluşan koşulların özellikle dezavantajlı öğrenciler için eğitim fırsatlarına erişimde eşitsizliğe sebep olmaması, kademeler arası geçişin adil ve şeffaf bir şekilde gerçekleştirilebilmesi ile ilgili önlem arayışı başlamıştır.

Ülkeler sınavlarla ilgili konuların acil müdahale gerektirdiğini kabul ederek, bu durumla baş edebilmek için çeşitli tedbirler almaya başlamıştır. Bu çalışmada ilk olarak Türkiye dahil dünya genelinde pek çok ülkenin COVID-19 salgınının yarattığı kriz ortamında sınavlar için aldıkları tedbirlere, ardından uluslararası alandaki gelişmeler değerlendirilerek, Türkiye’de 2020 yılı içinde gerçekleştirilecek sınavlarla ilgili önerilere yer verilmiştir. Çalışmada yer alan veriler 15 Nisan 2020 tarihine kadar elde edilen verilerle sınırlı olup, süreç içinde ülkeler tarafından alınan kararlar ve önlemlerin hızla değişebildiği göz önünde bulundurulmalıdır.

Ülkeler sınavlar için ne tür tedbirler alıyor?

COVID-19 salgını nedeniyle okulların kapalı kalma süresi uzadıkça ülkeler okul ve sınav takvimlerini yeniden gözden geçirmek ve özellikle lise ile üniversiteden bu yıl mezun olması beklenen öğrenciler için ilave tedbirler almak zorunda kalmaktadır. Alt kademelerde ülkelerin/eyaletlerin sınavlara yönelik aldığı tedbirler ulusal çapta geçerli olurken, yükseköğretim kademesinde ülkelerden ziyade üniversitelere göre farklılaşmaktadır.

14 Mart 2020 tarihinde Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ), Avrupa’nın COVID-19 salgınının merkez üssü haline geldiğini belirtmesiyle, birçok Avrupa ülkesi okullarını tamamen kapatmaya karar vermiş ve bu süreçte sınav takviminde değişiklik gerçekleştirmiştir. Bir kısmı ise gerekli önlemler eşliğinde eğitim sistemlerinin takviminde yer alan tarihlerde sınavlara devam etmeye karar vermiştir. Ülkelerin sınavların geleceğine ilişkin aldıkları kararlar, o ülkede salgının ne kadar erken yayılmaya başladığı ve söz konusu ülkenin akademik takvimi ile ne ölçüde kesiştiğine bağlı olarak değişmektedir. Kimi ülkeler okulları Mart ayının ortasında kapattığından sınavlara ilişkin kararlar henüz alınmazken, Şubat ayından bu yana okulların kapalı olduğu ülkelerde sınavların nasıl düzenleneceğine ilişkin kararlar ivedilikle alınmaya başlanmıştır.

Dünya genelinde sınavlara yönelik alınan tedbirler genel olarak (1) bir sonraki kademeye devam için gerekli büyük ölçekli sınavlar ile (2) bir sonraki sınıfa devamı için gerekli sınavlar çerçevesinde ele alınmaktadır. Ülkelerin bu sınavların geleceği konusunda yaygın olarak üç ana alternatiften birini tercih ettikleri görülmektedir. Bunlar; (a) sınavları iptal etme, (b) sınavları erteleme, (c) sınavların formatında uyarlamalar yapılmasıdır. Bu alternatifleri uygulayan ülke örneklerine aşağıda yer verilmiştir.

Sınavları iptal etme

Salgınla karşı karşıya kalan ülkelerden bazıları sınavlar için koşulların uygunsuzluğundan endişe duyarak sınavların iptaline karar vermiştir. ABD, İngiltere, Fransa, İtalya, Norveç, İskoçya, Galler ve Hindistan gibi ülkeler/bölgeler bu süreçte sınavları iptal eden ülkeler veya bölgelerdir.

ABD Eğitim Bakanlığı tarafından 31 Mart 2020 itibarıyla 50 eyaletin tamamında eyalet çapında uygulanan zorunlu merkezi sınavların iptal edildiği bildirilmiştir ³. ABD’de her eyalet mezuniyet için gerekli koşulları kendi belirlemektedir. Pek çok eyalet, K-12 düzeyinde içinde bulunduğumuz yarıyılın tamamlanmış kabul edileceğini; ara sınıflardaki öğrencilerin bir üst sınıfa geçmiş sayılacağını ve mezun durumunda olan öğrencilerin ise mezun olmuş kabul edileceğini duyurmuştur. İhtiyaca bağlı olarak, bazı eyaletlerde tıp fakültesi son sınıf öğrencileri ise doğrudan mezun edilerek atama/görevlendirmeleri yapılmıştır. Salgının yol açtığı kriz durumu göz önünde bulundurularak son sınıf öğrencilerinin mezun olma durumları eyaletlerin inisiyatifine bırakılmıştır. Arizona, Idaho, Illinois, Kansas, Ohio, Oregon, Mississippi, Virginia ve Wisconsin gibi eyaletler zorunlu dersler, dönem sonu sınavları ve minimum devam saatleri dahil olmak üzere çeşitli mezuniyet koşullarından feragat ederek öğrencilerini mezuniyete hazırlamaktadır. Bununla birlikte, üniversite kabul sürecinde hem Amerikan vatandaşları hem de yabancı uyruklu öğrenciler için kullanılan, 2 Mayıs 2020 tarihinde uygulanması planlanan SAT’ı (Scholastic Aptitude Test) iptal etmiştir. SAT’ın iptali aralarında Boston ve Oregon üniversitesinde bulunduğu pek çok ABD üniversitesinin sınavı isteğe bağlı hale getirmek üzere kabul kriterlerini değiştirmesine neden olmuştur ⁴.

Dünya genelinde üniversitelere başvuru için kullanılan Uluslararası Bakalorya (IB) sınavları da iptal edilmiştir. 2020 itibarıyla IB sınavına girmesi beklenen 156 ülkeden yaklaşık 150.000 öğrenci sınava giremeyecektir. Bunun yerine öğrencilerin kayıt yaptırma amaçlarına bağlı olarak, çalışma standartlarını yansıtan bir Diploma veya Ders Sertifikası verilmesi kararlaştırılmıştır ⁵.

Norveç Eğitim Bakanlığı, 25 Mart 2020 tarihinde ortaokul son sınıf öğrencilerinin ve lise öğrencilerinin tüm yazılı sınavlarının iptal edildiğini duyurmuştur. Bu sınıf seviyelerinde sınavlar final notunun %20’sini oluştururken, derse katılım %80’ini oluşturduğu için sınavların iptalinin etkisinin sınırlı olması beklenmektedir ⁶. Benzer şekilde Hollanda, ilkokul sonunda ortaöğretime geçiş için uygulanan final sınavını iptal etmiş, ayrıca ortaöğretim sonunda uygulanacak ulusal sınavın yapılmamasını kararlaştırmıştır. Lise mezuniyeti için okullar kapanmadan önceki dönemde yapılan öğrenci değerlendirmelerini esas alan kılavuz için çalışmalar devam etmektedir ⁷.

İngiltere’de ilkokuldan yükseköğretime tüm kademelerde sınavlar iptal edilmiş; üniversiteye geçiş için uygulanan GCSE ve A düzeyi sınavlar için öğretmenlerden yöneticilerin rehberliğinde öğrencilerin elde etmesi muhtemel notları belirlemeleri istenmiştir. Benzer şekilde İskoçya’da iptal edilen sınavlar dolayısıyla ilkokulda temel yeterlik seviyesi olarak kabul edilen 5. sınıf (National 5) notları için öğretmenlerden öğrenci notlarını kestirimsel olarak vermeleri istenmiştir ⁸. İrlanda 23 Mart ile 3 Nisan 2020 tarihleri arasında yapılması planlanan sınavları iptal ederek, bu sınavlara girecek tüm öğrencilere tam not verilmesini kararlaştırmıştır ⁹. Slovakya, ulusal sınavın yazılı kısmını iptal etmiş ve bu eğitim öğretim yılında gerçekleştirilmeyeceğini bildirmiştir. Hindistan Uttar Predesh’de de ilkokul 1-8 arası sınıflarda tüm sınavlar iptal edilmiş, öğrencilerin bir üst sınıfa sınavsız geçmesi kararlaştırılmıştır ¹⁰.

Endonezya ortaokul sonunda yapılan ulusal sınavı iptal etmiştir. Öğrencilerin mezuniyeti için önceki beş yarıyıldaki değerlendirmeler kullanılacaktır. Japonya’da devlet üniversitelerine girişin ilk basamağı olan ulusal sınav planlandığı şekilde Ocak 2020’de gerçekleştirilmiştir. Ancak üniversitelerin kendi sınavlarını yaptığı ikinci basamak bazı üniversiteler tarafından iptal edilmiştir. Bu süreçte üniversiteler kabul kararlarını ulusal sınav sonuçlarına göre gerçekleştirecektir ¹¹.

Kademeler arası geçiş sınavlarının tamamen iptal edildiği ülkelerin çoğunlukla kademeler arası geçişte merkezi sınav puanı dışında öğrencinin gelişimini ve başarısını gösteren okul başarısı ölçütlerini oluşturma, kullanma geleneğine ve kapasitesine sahip ülkeler olduğu görülmektedir. Sınavların tamamen iptal edilmesi merkezi sınavlara bağımlılığın yüksek olduğu eğitim sistemlerinde uygulanması oldukça güç bir seçenek olarak değerlendirilmektedir.

Sınavları erteleme

Birçok ülke tarafından uygulanan bir diğer çözüm COVID-19’un evrimine bağlı olarak sınavları bir sonraki aşamada tekrar planlamak üzere ertelemektir. Bu kapsamda sınavların ertelenmesine karar veren ülkeler arasında Çin, Hong Kong, İrlanda, Rusya, Kolombiya, Çek Cumhuriyeti, Avusturya, Avusturalya ve Yunanistan gibi ülkeler yer almaktadır. Çin‘de, yılda yaklaşık 10 milyon öğrencinin katıldığı GaoKao üniversite giriş sınavının bir ay ertelenerek 7-8 Temmuz 2020 tarihlerinde yapılması kararlaştırılmıştır ¹².

Hong Kong’un, üniversiteye giriş sınavı olan Orta Öğretim Diploması (DSE) sınavı 24 Nisan 2020’ye ertelenmiştir. Benzer şekilde Avusturya’da üniversite giriş sınavı 19 Mayıs 2020 tarihine ertelenmiştir ¹³. Avustralya 3, 5, 7, ve 9. sınıfların dönem sonunda uygulanan NAPLAN (The National Assessment Program – Literacy and Numeracy) sınavlarını erteleme kararı almıştır.

Hollanda’da bazı özel durumlar için mesleki eğitimin son sınıfında oüniversite giriş sınavı 19 Mayıs 2020 tarihine ertelenmiştirlan öğrencilere kayıt için gerekli koşulları 1 Ocak 2021’e kadar sağlama koşuluyla yükseköğretime kayıt hakkı tanınmıştır. İrlanda’da üniversiteye giriş için gerekli olan Bitirme Sertifikası (Leaving Certificate) olarak adlandırılan orta öğretim sisteminin final sınavının ertelendiği, sınav tarihinin Temmuz sonu/Ağustos başı için yeniden planlanacağı bildirilmiştir. Ayrıca, sınavın içeriğinin ve soru sayılarının öğrencilerin okulda olmadıkları süreler hesaba katılarak düzenleneceği duyurulmuştur ¹⁴.

İspanya’da üniversite giriş sınavları 9-10-11 Haziran’a ertelenmişti ¹⁵. Aynı şekilde Hindistan‘da üniversiteye giriş sınavları ertelenmiş ve hükümet sınav takvimini gözden geçirmek ve akademik takvimi ayarlamak için çalışmaların devam ettiğini açıklamıştır. Salgının yayıldığı ilk ülkelerden olan Güney Kore’de de Kasım ayında yapılacak olan ve her yıl yaklaşık 500.000 öğrencinin katıldığı üniversite giriş sınavları Aralık ayına ertelenmiştir ¹⁶.

Almanya’da tüm üniversite ve dengi kurumlara başvuru için gerekli olan ve genel ortaöğretim sonunda uygulanan Abitur sınavları için bazı politikacıların sınavların iptali ve son iki yılın not ortalamasının alınması baskılarına karşın, kimi eyaletlerde sınav ertelenirken kimilerinde sınavların sıkı hijyen ve mesafe düzenlemeleri altında 21 Nisan 2020’de yapılması kararlaştırılmıştır ¹⁷. Almanya’da okulların yeniden açılması ve sınavların yapılması konusunda yoğun tartışmalar olduğu ve öğrencilerin güvenliğinin sağlanmasında riskler bulunduğuna ilişkin uyarılar yapıldığı bilinmektedir.

Sınavların ertelenmesi konusunda genel olarak birkaç aylık bir öteleme yapıldığı görülmektedir. Bir yandan Mart ayında yapılacak sınavlar Nisan ayına, Haziran ayında yapılacak sınavlar Temmuz ve Ağustos ayına ertelenirken, Güney Kore Kasım ayında yapacağı sınavları Aralık ayına ertelemiştir. Bu durum Güney Kore’de bu erteleme kararını alanların Kasım ayında hala risk beklentisi olduğunu göstermektedir. Ertelemeler, en iyimser değerlendirme ile şu an için bir zaman kazanma çabası olarak görülebilir. Çünkü salgının yayılımına bakıldığında, şu an için birkaç aylık ertelemelerin öğrenciler açısından bulaş riskinin ortadan kalkmış olacağı şeklinde yorumlanması pek olası gözükmemektedir.

Şu ana kadar sınavlarla ilgili olarak alınan kararlar daha çok kademeler arası geçişle ilgilidir. Ara sınıflardaki öğrencilerin bir üst sınıfa geçişi veya son sınıf öğrencilerinin içinde bulunduğumuz yarıyılın karne notunun belirlenmesine yönelik belirsizlikler devam etmektedir.

Sınavların formatında uyarlama

Sınavların iptali ya da ertelenmesi dışında kimi ülkeler sınavları çevrimiçi olarak uygulama yolunu tercih etmiştir. Örneğin ABD’de öğrencilerin üniversite kredisi elde etmek ve prestijli üniversitelere giriş avantajı elde etmek için katılım gösterdikleri Advanced Placement (AP) sınavlarının pandemi nedeniyle bu yıl çevrimiçi olarak uygulanması kararlaştırılmıştır. Sınavın okullar kapanmadan önceki konuları kapsayacağı ve daha kısa olacağı, aynı zamanda öğrencilerin sınavı geçmesi halinde üniversiteler tarafından kredi için kabul edileceği açıklanmıştır ¹⁸. Ayrıca, ABD’nin Massachusetts eyaletindeki Boston, Harvard, Tufts ve Massachusetts Tıp Fakülteleri COVID-19 ile daha hızlı mücadele etmek için öğrencilerini erken mezun etme kararı alarak mezuniyet töreninin çevrimiçi olarak 17 Nisan’da yapılacağı duyurmuştur ¹⁹.

İngiltere’de, Londra İmparatorluk Üniversitesinde (Imperial College London) 280 son sınıf tıp fakültesi öğrencisi ilk kez “açık kitap” formatında çevrimiçi olarak sınavlara katılmıştır ²⁰. Öğrencilere bir hasta öyküsü verilerek hastanın klinik muayeneden elde edilen sonuçları ve kan testleri gibi bulgular sağlanmıştır. Daha sonra öğrencilerden üç saat içinde 150 soruya cevap vermeleri istenmiştir. Tıp fakültesi dekanı tarafından, sınav “açık kitap” formatında olmasına karşın, konuyla ilgili yeterli bilgiye sahip olmadan çevrimiçi bilgi arayarak sınavda başarılı olmanın mümkün olmayacağı ifade edilmiştir. Ayrıca her öğrenci için soruların sırası rastgele ayarlanmış, böylece öğrencilerin birbirine yardım etmesinin önüne geçmeye çalışılmıştır. Ayrıca Glasgow, Birmingham, Bristol ve Exeter gibi üniversiteler kendi sınav sistemlerini uygulayacaklarını ve bu yıl mezun olması beklenen öğrenciler için çevrimiçi sınavları ve diğer uzaktan değerlendirme yöntemlerini kullanacaklarını belirtirken, Oxford ve Cambridge üniversiteleri yaz sınavlarını çevrimiçi yapacaklarını duyurmuştur.

Belçika, Wallonia ve Brüksel bölgelerinde ulusal sınavların çevrimiçi olarak yapılacağını açıklamıştır. Mısır, 11. ve 12. sınıflar için ulusal sınavların ertelenmeyeceğini, çevrimiçi olarak gerçekleşeceğini ve kapsamının sadece okullar kapatılmadan önceki konuları içereceğini belirtmiştir.

Çin’in başkenti Pekin’de COVID-19 salgını süresince bir eylem planı hazırlanmış, olası çevrimiçi üniversite giriş sınavı için 3 Mart 2020 tarihinde pilot bir çalışma gerçekleştirilmiştir. Buna göre ilkokuldan lise sona yaklaşık 50.000 öğrencinin evlerinde çevrimiçi sınava girmeleri sağlanmıştır. Bu sınavlar sırasında öğretmenler çevrimiçi gözlemci ebeveynler ise evde gözlemci rolü üstlenmiştir ²¹.

Sınavları çevrimiçi olarak yapan ülkelerin yanı sıra bazı ülkeler sınavlara alternatif yaklaşımlar geliştirmeye başlamıştır. Alternatifler arasında sınav sayısının azaltılması, test formatının değiştirilmesi, öğrenci portföyünün sınav sonuçları yerine kullanılması gibi seçenekler yer almaktadır. Mısır’da, 9. sınıf sınavlarının yerini araştırma projelerinin almasının planlandığı açıklanmıştır. Fransa‘da, yükseköğretimin ilk aşmasındaki yazılı sınavların, bir sonraki aşamaya geçiş için adayların akademik dosyalarının değerlendirilmesi ile değiştirilmesi gündemdedir. Meksika’da ise, sınavlara alternatif olarak öğrenci öğrenme portföy değerlendirmesi kullanılması planlamaktadır. Ekvator ve Vietnam ise sınav sayısı ve içeriğini azaltmayı planlayan ülkelerdir ²².

Türkiye sınavlar için ne tür tedbirler alıyor?

COVID-19 salgını dolayısıyla Türkiye’de Millî Eğitim Bakanlığına (MEB) bağlı okullar Nisan ayı sonuna kadar kapatılmıştır. Bu kapsamda 7 Haziran 2020 tarihinde LGS kapsamında 8. sınıf öğrencilerine uygulanacak merkezi sınavın tarihinin ertelenmesine gerek görülmemiştir. Ancak, 16 Mart 2020 itibarıyla yüz yüze eğitime ara verilmesi nedeniyle sınavın içeriğinde değişikliğe gidilmiştir. Buna göre merkezi sınavın, 2019-2020 öğretim yılında 8. sınıfın birinci döneminde uygulanan öğretim programları esas alınarak yapılacağı, ikinci dönem konularından sınavda soru çıkmayacağı belirtilmiştir ²³.

COVID-19 salgını nedeniyle diğer yıllardan farklı olarak 2020 yılında yaklaşık 1,6 milyon öğrencinin gireceği tahmin edilen merkezi sınav için 8. sınıf öğrencilerinin başvuru işlemleri otomatik olarak sistem üzerinden tamamlanmıştır ²⁴. Böylece öğrencilerin başvuru için herhangi bir işlem yapmasına gerek kalmamıştır. Sınavın uygulanışında, soru sayılarında ve testlerin ağırlığında herhangi bir değişikliğe gidilmemiştir. Sınava kadar olan süreçte 8. sınıf öğrencileri de dahil olmak üzere tüm ilköğretim öğrencileri EBA TV ve Eğitim Bilişim Ağı (EBA) aracılığıyla uzaktan eğitim görmeye devam etmektedir. Bununla birlikte, LGS kapsamındaki merkezi sınava katılacak 8. sınıf öğrencileri ve YKS’ye girecek 12. sınıf öğrencileri için ayrıca “EBA Canlı Sınıf” uygulaması başlatılmıştır ²⁵.

Millî Eğitim Bakanlığı, COVID-19 salgını sebebiyle okulların kapatıldığı dönem için, yaz döneminde belirli bir süre telafi eğitimi yapılacağı yönünde bir açıklama yapmıştır. Aynı zamanda öğrencilere uzaktan eğitim sürecinde kapsanan konulardan not verilmeyeceği de duyurulmuştur. Telafi eğitimi için öğretmenlerin yaz döneminde çalışmalarına hukuki zemin oluşturmak üzere, 15/04/2020 Tarih 7243 Sayılı Kanunun 24 üncü Maddesi ile “İlçe, il veya ülke genelinde genel hayatı etkileyen salgın hastalık, doğal afet, elverişsiz hava koşulları gibi nedenlerle eğitim ve öğretim faaliyetinin iki haftadan fazla süreyle yapılamaması halinde uygulanacak telafi programlarının ders yılı içerisinde tamamlanamadığı durumlarda yaz tatilinde yapılacak eğitim ve öğretim faaliyetleri nedeniyle Milli Eğitim Bakanlığınca öğretmenlerin izinleri kısaltılabilir. Bu durumda öğretmenlerin izinleri bir aydan az olamaz.” hükmü getirilmiştir. Ancak öğrencilerin ikinci yarıyıl notlarının nasıl belirleneceği ve hangi kapsamdan, nasıl bir formatta ölçme değerlendirme yapılarak not verme işleminin gerçekleştirileceği henüz bilinmemektedir. Bugün itibariyle, ara sınıflar açısından aciliyeti olmamakla birlikte, 8. sınıf ve 12. sınıf öğrencileri için not verme işlemi ve karne notunun oluşturulması konusunda nasıl bir yol izleneceğinin de ivedilikle belirlenmesi ve duyurulması gerekmektedir. Çünkü bu öğrencilerin önünde aynı zamanda bir de merkezi sınav takvimi ve merkezi sınava hazırlık süreci bulunmaktadır.

MEB tarafında bu gelişmeler yaşanırken yükseköğretim tarafında dersler Yükseköğretim Kurulu (YÖK) kararı gereğince 2019-2020 eğitim öğretim yılı bahar dönemi için sonlandırılmış, bu dönemde eğitim öğretim sürecinin sadece uzaktan eğitim, açık öğretim ve dijital öğretim imkanları ile sürdürüleceği açıklanmıştır. Bu kapsamda, 23 Mart 2020 tarihinde uzaktan eğitim kapasitesine sahip olan üniversitelerde uzaktan öğretim süreci başlatılmış, bu kapasiteye sahip olmayan üniversiteler için açık ders malzemeleri havuzu olan “YÖK Dersleri Platformu” açılmıştır ²⁶. Üniversitelerin uzaktan eğitim, açık öğretim ve dijital öğretim imkanları altında uygulayamadığı programlar/dersler ve uygulamalı dersleri yaz aylarında tamamlamaları beklenmektedir.

Her yıl yaklaşık 2,5 milyon adayın katıldığı YKS’nin ertelenmesi kararlaştırılmış; 20-21 Haziran 2020 tarihinde yapılması planlanan sınavlar 25-26 Temmuz 2020’ye ertelenmiştir. YÖK tarafından yapılan açıklamada sınavın tedbirli olmak ve öğrencilerin zihinsel olarak daha hazır olmalarını sağlamak amacıyla ertelendiği açıklanmıştır ²⁷. Bununla birlikte LGS’de olduğu gibi YKS’nin kapsamında da değişikliğe gidilmiştir. Öğrencilerin yüz yüze eğitim almadığı dersler sınav kapsamından çıkarılmış; 9, 10 ve 11. sınıf programlarına ek olarak öğrencilerin 12. sınıf öğretim programlarının sadece birinci döneminden sorumlu olacakları açıklanmıştır ²⁸.

YÖK’ün aldığı kararlardan biri de öğretmen adaylarının küresel salgın öncesinde 5-6 hafta arasında okullarda uygulama çalışmalarına katıldıkları göz önünde bulundurularak uygulama çalışmalarındaki eksikliklerin “ders, ödev ve dosya hazırlığı” ile telafi edebilmesine olanak tanınmasıdır ²⁹. YÖK ayrıca eksik kalan eğitimlerin farklı telafi eğitimi yöntemleriyle yapılabileceği konusunda yükseköğretim kurumlarına yetki vermiştir. 2019-2020 bahar dönemi ile sınırlı olacak şekilde öğrencilerin eksik kalan uygulama eğitimi ve süresini, uzaktan öğretim yöntemiyle “ders, ödev, proje, uygulama dosyası ve benzeri etkinlikler veya yaz öğretimi” şeklinde yapabilecekleri kararlaştırılmıştır ³⁰. YÖK tarafından alınan bir diğer karar diş hekimliği, eczacılık ve hemşirelik programlarından mezun olma aşamasındaki adayların staj / uygulama eğitimlerini sağlık birimlerinde koruyucu önlemler alınarak ya da uzaktan öğretim yoluyla, simülasyon eğitimi, proje, vaka analizi vb. faaliyetlerle de tamamlayabilmelerinin önünün açılmasıdır ³¹.

Değerlendirme ve öneriler

2019-2020 eğitim öğretim yılının ikinci dönemi itibariyle sınavlar ve kademeler arası geçişle ilgili alınan kararlar ve hayata geçirilen tedbirler bir acil durum kapsamında değerlendirilmelidir. Sınavlar, sınavların formatı ve uygulanışı, sınav sonuçlarının kullanılması gibi konularda uzun dönemli ve kalıcı değerlendirmelerin şu anda gündemi meşgul etmemesi gerekir. Dileriz ki, salgın sürecini geride bıraktığımız zaman bu süreçteki deneyimlerimizi gözden geçirip, uzun dönemde sınavlar ve kademeler arası geçişte ne tür iyileştirmeler veya değişiklikler yapabileceğimizi tartışabiliriz. Ama bu tartışmanın zamanının bugün olmadığını düşünüyoruz.

Bugün dünya genelinde ülkelerin sınavlara yönelik aldığı kararların geleceğe yönelik etkileri olması muhtemeldir. Bu süreçte, sınavların geleceğine ilişkin pek çok seçenek arasından ülkeler ya da kurumlar kendilerine en uygun olanı seçmeye çalışarak zor bir karar vermek durumunda kalmıştır. Örneğin Hong Kong’da sınav sonuçları istihdam için en önemli kriterlerden biri olarak görülmektedir. Dolayısıyla eşitlik, geçerlilik ve şeffaflık konusundaki endişeler nedeniyle, çevrimiçi testler bir seçenek olarak dahi görülmemiştir. Bununla birlikte Uganda Eğitim Bakanlığı Temel ve Ortaöğretim Direktörü ulusal sınavların geniş bir kitle tarafından eğitim sisteminin nihai sonucu olarak değerlendirildiğini, ebeveynlerin sınavalara yüklediği anlam da göz önünde bulundurulduğunda sınavların kaldırılmasının mümkün olmadığını belirtmiştir ³². Ancak Norveç ya da Hollanda gibi istihdam sorununun nispeten daha az olduğu ülkeler, eğitim sitemlerinde süreç değerlendirmelerinin de yaygın olarak uygulandığı dikkate alındığında ulusal sınavları iptal etme konusunda daha kolay karar alabilmiştir.

Alınan kararlar ülkelerin kültürel, toplumsal ve ekonomik bağlamları yanında eğitim öğretim geleneklerine göre de değişiklik göstermekle beraber, salgın nedeniyle hızla değişen koşullar ve belirsizlik içinde, hangi yaklaşımın doğru olduğu net değildir. Ancak ilerleyen günlerde hangi yaklaşımların hangi sınav sistemleri için en uygun olduğunu ortaya koyacak veriler elde edilebilir.

Sınavların sürdürülmesi, iptal edilmesi, ertelenmesi ya da çevrimiçi olarak uygulanması gibi kararlardan hangisi verilirse verilsin söz konusu kararlarının kapsayıcılık, eşitlik ve adalet çerçevesinde değerlendirilmesi gerekmektedir. Okulların kapalı kaldığı süre boyunca gerçekleştirilen öğrenci değerlendirmeleri öğrencilerin uzaktan eğitim olanaklarına ve kaynaklara erişimindeki eşitsizlikleri dikkate alan bir değerlendirme olmalıdır. Elbette, uzaktan eğitim ve sonrasında öğrenci değerlendirme dünyanın çoğu yerinde alışılagelmişin dışında bir eğitsel yöntemdir. Nitekim bu yönteme aşina olan ülkeler dahi ancak uzaktan eğitim ve uzaktan değerlendirmenin sınırlılıkları içinde öğrencileri değerlendirebilmektedir. Pek çok ülkede sınav sonuçlarının öğrencilerin gelecekleri hakkında karar vermek amacıyla kullanıldığı dikkate alınarak, bu kriz durumu sona erene kadar özellikle dezavantajlı ailelerden gelen öğrencileri kapsayıcı, adil bir değerlendirme sağlamaya odaklanılmalıdır. Bu kapsamda UNESCO, karar alıcıların sınavlar için aşağıda yer alan sorular çerçevesinde düzenlemeler yapmasını önermektedir ³³;

• İlerleyen dönemlerde sınavlar çevrimiçi bir formatta gerçekleştirilirse, tüm öğrencilere adil erişim imkanları sağlanması için neler yapılmalıdır?
• Farklı sosyo-ekonomik geçmişe sahip öğrenciler, öğrenme eksiklikleri de dikkate alındığında ilerleyen dönemlerde farklı biçimlerde uygulanması muhtemel sınavlara adil bir şekilde nasıl hazırlanabilir?
• Sınav notları yerine öğretmenler tarafından tahmini olarak verilen notlar kullanılırsa, özellikle uzaktan eğitim bağlamında öğrenci öğrenmeleri hakkında doğru ve adil bir değerlendirme yapabilmek için öğretmenlere hangi kaynakların sağlanması gerekir?

Bu soruların dikkate alınması Türkiye’de karar alıcılar açısından önem taşımaktadır. Kuşkusuz ki, YÖK ve Millî Eğitim Bakanlığı sınavların şu anda ilan edilen tarihlerde gerçekleştirilmesi ile ilgili kararlarını ilerleyen günler, haftalar içinde Sağlık Bakanlığı ve Bilim Kurulu önerilerine göre gözden geçirebilir. Bu aşamada 8. sınıf ve 12. sınıf öğrencilerinin son öğretim dönemi için not verme işlemlerinin nasıl yapılacağının belirlenmesi ve duyurulması gerekmektedir. Mezun durumda olan bu öğrenciler için merkezi sınava hazırlık süreçlerinin devam ediyor olması sebebiyle bir telafi eğitiminin ve telafi eğitimine bağlı not verme işleminin rasyonel bir seçenek olmadığı düşünülmektedir. Diğer ülke örneklerinde olduğu gibi, son sınıf öğrencilerini mezun sayma, daha önceki bir veya birden fazla dönemin/yılın not ortalamasını mezuniyet için bu dönemin karne notu olarak değerlendirme yoluna gidilebilir.

Millî Eğitim Bakanlığının LGS’ye girmek istemeyen öğrencileri sınav öncesinde belirlemesi ve sınava dair tüm düzenlemeleri gerçekten sınava girecek öğrencilerin sayısına göre yapması uygun olacaktır. Öğrencilerin sınav başvurularının otomatik olarak yapılması salgın ortamında oldukça doğru bir önlem olarak görülmektedir. Ancak sınava girmeyecek öğrenciler sınava girmeyecekleri konusunda herhangi bir bildirimde bulunmayacağından, tüm öğrenciler için sınav yeri belirlenmesi, sınav kitapçığı ve cevap formu basılıp sınav salonunda hazır bulundurulması söz konusu olacak. 2019 yılı ile benzer bir oranda sınava katılım olması hâlinde 300 binden fazla öğrenci sınava girmeyebilir. Sınava girmeyecek öğrenciler için gereksiz yere sınav kitapçığı ve cevap formu basılarak sınav salonlarına gönderilmiş olacaktır. Oysa e-okul üzerinden doğrudan veliler veya velilerin talebi üzerine okul yöneticilerinin öğrencinin sınava girmeyeceğini belirtip teyit edebilecekleri bir seçenek oluşturulabilir. Diğer yandan öğrenciler sınava giriş belgelerini okul yönetiminden alacaktır. En azından belirli bir tarih (görece erken bir tarih olabilir) itibarıyla sınava giriş belgesini almayanların sınava girmeyeceği varsayılarak işlem de yapılabilir. Son bir not olarak, LGS ve YKS’nin uygulanmasında okul bahçelerinde veliler ve öğrenciler, sınav salonlarına girişte ve sınav salonlarında ise öğrenciler arasında sosyal mesafenin korunması ve gerekli hijyenin sağlanması için önlemlerin titizlikle uygulanması gerekmektedir.