Okullarda Ders Dışı Etkinliklerin İşlevleri

Eğitimi en genel anlamıyla kültürel değerleri bireye kazandırma süreci olarak tanımlamaktayız. Bu süreçte bireyler; yetenek, beceri, tutum, estetik duyarlılık ve çeşitli olumlu davranışlar edinirler. Okullar, sağladıkları eğitsel yaşantılarla akademik bilgilerin yanı sıra öğrencilerin ilgi alanlarının ve becerilerinin gelişebileceği fırsatlar da sunmaktadırlar. Böylece okullar, öğretim işlevlerini dersler aracılığıyla yürütürlerken, eğitim işlevlerini ise ders dışı etkinliklerle bütünleştirerek yürütmektedirler (Akar ve Nayir, 2015).

Erken yaşlardan itibaren bireyin çok yönlü gelişiminde ders dışı sosyal etkinlikler, ders içi etkinlikler kadar önem arz etmektedir. Ders dışı etkinlikler, öğrencilerin formal öğretim süreci içerisinde öğrendiklerini pekiştiren, bu öğrenmelerin yaşamla ilişkili olduğunu gösteren uygulamaya dönük etkinliklerdir. Okullarda uygulanan bu etkinlikler, öğretim programı dışında yürütülen ek etkinlikler (extra-curricular) ile eğitim programlarıyla işbirliği içinde yürütülen tamamlayıcı ve bütünleyici (co-curricular) etkinlikler olarak sınıflandırılabilir.

Ülkemizde, Milli Eğitim Bakanlığı Eğitim Kurumları Sosyal Etkinlikler Yönetmeliği (2017) çerçevesince, “öğretim programlarının yanında öğrencilerde özgüven ve sorumluluk duygusu geliştirmeye, yeni ilgi alanları oluşturmaya, milli, manevi, ahlaki, insani ve kültürel değerleri kazandırmaya yönelik bilimsel, sosyal, kültürel, sanatsal ve sportif alanlarda öğrenci kulübü ve toplum hizmeti kapsamında” gerçekleştirilen tüm etkinlikler ders dışı etkinliklerin içeriğini oluşturmaktadır. Ders dışı eğitim faaliyetlerine ilişkin esaslar 19.08.2010 tarih ve 53578 sayılı 2010/49 Nolu genelge ile “izcilik, beden eğitimi ve spor çalışmaları, halk oyunları, güzel sanatlar, TÜBİTAK koordinasyonu ile ilköğretim ve ortaöğretim öğrencilerine yönelik yürütülen bilim olimpiyatları ve proje çalışmaları” olarak belirlenmiştir.

Ders dışı etkinlikler, toplumsal yaşam için son derece önemli becerilerin ve yeterliklerin gelişmesine olanak sağlamakla birlikte, özsaygı, özdenetim gibi olumlu psikolojik etkilerle öğrencilerin kendilerini gerçekleştirebilmelerine yardımcı olmaktadır (Akar ve Nayir, 2015). OECD ülkelerine bakıldığında, okullarda yürütülen ders dışı etkinliklerde çeşitlilik olduğu görülmektedir (OECD, 2014). Örneğin; Fransa, Polonya ve Slovenya gibi bazı ülkelerde ders dışı etkinliklerin yürütülmesi zorunluyken; bazı ülkelerde etkinliklerin yürütülüp yürütülmeyeceği hususunda okullar karar verme özerkliğine sahiptirler. Education at a Glance raporu ders dışı etkinliklerin; spor, sanat ya da kültürel aktivitelerin yanı sıra derslere destek kursları içerdiğini; diğer ülkelerden farklı olarak, Macaristan ve Türkiye’de toplum hizmeti çalışmaları ile İspanya’da farklı dillerdeki eğitimlerin, bilgi teknolojilerinin (ICT) ve okuma yazma atölyelerinin sosyal etkinlikler olarak sunulduğunu ortaya koymaktadır (OECD, 2014). Son yıllarda PISA sonuçlarına dair yapılan araştırmalar ders dışı etkinliklere katılımın, öğrencilerin öğrenme tutumlarına ve akademik performanslarına olumlu etki ettiğine işaret etmektedir (OECD, 2016).

1. Okullarda Yürütülen Ders Dışı Etkinlikler

Okullarda dersler her ne kadar öğretim programları doğrultusunda öğrencilerin ilgi ve gereksinimlerine göre işlense de kazanımların ulaşmadığı noktalar olabilmektedir. Bu noktalara ulaşmak ve bunların yanında öğrencilere bilgi, beceri ve yeterlik kazandırmak ders dışı etkinlikler ile aracılığıyla olabilmektedir. Okullarda yürütülen ders dışı etkinlikler; fiziksel, duygusal, sosyal ve ahlaki gelişimi destekleyen, akademik çalışmaları zenginleştiren, zamanı doğru ve etkili kullanmayı öğreten, estetik duyarlılık katan, liderlik ve öz disiplin gibi kişisel becerilerin hayatın içinde uygulanarak kazanılmasını sağlayan çalışmalar olarak sunulmaktadır.

Temel alanlar çerçevesinde yürütülen tüm aktivite, yarışma, tören, tanıtım günü, mezuniyet günü, yayın, müzik, halk oyunu, tiyatro, kampanya, ziyaret, gösteri, şenlik, şiir dinletisi, turnuva, konferans, panel, sempozyum, imza günü, fuar, sergi, kermes, gezi, proje hazırlama vb. sosyal etkinlikler okullarda yürütülen ders dışı etkinliklerin kapsamı içerisindedir. Bunlarla beraber, okul içi izcilik ve gençlik kampları ile sportif yarışmalar, öğrencilerin seçtiği veya seçildiği bilimsel, sosyal, kültürel, sanatsal ve sportif alanlardaki öğrenci kulüpleri, Gençlik ve Spor Bakanlığına bağlı gençlik merkezleri ve okullarla iş birliği içinde yürütülen etkinlikler, Spor Genel Müdürlüğünce tescil edilmiş okul spor kulüplerinin çalışmaları, sosyal etkinlik çalışmalarının planlanmasında eğitim kurumu bölgesinde gençlere yönelik faaliyet gösteren kamu kurum ve kuruluşları ya da sivil toplum kuruluşları ile ortaklaşa yürütülen tüm etkinlikler okullarda yürütülen ders dışı etkinliklerin türlerini oluşturur.

Okullarımız bünyesindeki her türlü kulüp, takım ve etüt çalışmalarının; eğitimin genel amaçlarından önemli bir kısmını gerçekleştirmeye aracılık ettiği görülmektedir. Sebat etme, grup içi çalışma, yönergeleri takip etme, otorite figürleri ile anlaşma ve akranlarla uyum sağlama gibi beceriler, öğrencilerin hem okulda hem de sonraki yaşamlarında başarılı olmaları için gereklidir (Covay ve Carbonaro, 2010; Farb ve Matjasko, 2012). Ders dışı etkinlikler ile öğrencilerin hayata bakış açıları gelişmekte, meslek seçimlerini dahi etkileyecek ek beceriler kazanmaları sağlanmaktadır (Reynolds, 1996). Yapılan araştırmalar, ders dışı etkinliklere katılım ile lise, üniversite ve mesleki kariyer başarısı arasında olumlu bir ilişki olduğunu ortaya koymuştur (Klesse, 1994).

2. Ders Dışı Etkinliklerin İşlevleri

Okullarda ders dışı etkinlikler danışman öğretmenlerin veya antrenörlerin rehberliğinde; bilimsel, kültürel, sosyal ve sportif alanlardaki öğrenci kulüpleri, okul takımları ve gönüllü toplum hizmeti çalışmaları ile gerçekleştirilmektedir. Yürütülen çeşitli etkinliklerin arasından, öğrencilerin kendi seçtikleri bir etkinliğin peşinden gitmeleri ve bu etkinlikle bağ kurmaları, bireysel gelişimlerine ve okul içi başarılarına da katkı sağlamaktadır. Farklı türlerdeki ders dışı etkinliklere katılımın uzun vadede eğitimin istendik hedeflerine katkı sağladığı ve okullarda görülen sorunlu davranışları azalttığı görülmektedir (Wilson, 2009).

Eğitimbilimciler, uluslararası alanda ekonomik büyümenin nitelikli bir eğitim sistemiyle mümkün olduğunu dile getirmektedirler (Hanushek, 2017). Nitelikli bir eğitim sisteminde beceriler yaşamla iç içe geliştirilmekte; sonuç olarak, öğrenci performansları olumlu etkilenmektedir. Nitekim PISA 2015 raporu, okullardaki fen zümrelerinin ve yürüttükleri ders dışı etkinliklerin, öğrencilerin fen ile ilgili kariyer beklentileriyle olumlu yönde ilişkili olduğuna değinmektedir (OECD, 2016). Fen dersleri ve laboratuvarları, öğrencilerin fen okuryazarı olabilmeleri için tek yol değildir. Okullarda yürütülen bilim kulüpleri ve yarışmaları; öğrencilerin bilime olan ilgilerinin artmasına, bilimsel süreç becerileri kazanmalarına, hatta geleceğin bilim insanları olarak yetişmelerine fayda sağlamaktadır (OECD, 2016). Ders dışı etkinliklerin yaşamla ve toplumla etkileşim içinde sunduğu fırsatlar değerlendirildiğinde, bu etkinliklerin önemi bir kez daha ön plana çıkmaktadır. İyi bir şekilde planlanıp yürütülen etkinliklerin sayısız işlevi bulunmaktadır. Bu işlevler; öğrencilerin kişisel, akademik, sosyal ve fiziksel gelişimlerine sundukları katkılar açısından sınıflandırılabilir:

2.1. Ders Dışı Etkinliklerin Kişisel Gelişime Etkisi

Yapılan çalışmalar ders dışı etkinliklerin, öğrencilerin sorumluluk alma, girişimcilik, liderlik ve zaman yönetimi becerilerini geliştirdiğini ortaya koymuştur. Bu etkinlikler sağladıkları eğitsel yaşantılarla, öğrencilerin yaşamdaki dengeyi keşfetmelerini ve serbest zamanlarını yararlı bir biçimde geçirmelerini sağlamaktadır (Metzl ve Shookhoff, 2002). Araştırmacılar, okuldaki ders dışı fiziksel etkinliklere katılan öğrencilerin, katılmayan öğrencilere kıyasla daha olumlu benlik algısına sahip olduklarını, stresle baş etme becerilerinin ve özsaygılarının ise daha yüksek olduğunu belirtmişlerdir. Aynı zamanda bu etkinlikler, öğrencilerin öznel iyi oluşlarına da katkı sağlamaktadır (Daley ve Leahy, 2003). Sportif etkinliklerin doğasındaki sağlıklı rekabet ortamları ile öğrenciler kazanma ve kaybetme duyguları ile nasıl baş edebileceklerini öğrenmektedirler. Nitekim bu tür etkinlikler için kazanmak kadar kaybetmek de olağan bir sonuçtur. Dolayısıyla, etkinliklere katılan öğrenciler herhangi bir sporda bir maç kaybettiklerinde ya da yaralandıklarında bu durumların üstesinden gelmeyi de öğrenme şansı yakalamaktadırlar. Bu öğrenmeler, öğrencilerin hayat boyu başarıları için anahtar bir rol oynamaktadır. Ders dışı etkinliklerin sunduğu yaşam deneyimi fırsatları ele alındığında, öğrencilerin ilgi alanlarını genişlettiği, düşüncelerini ifade edip yeni fikirlerini deneme imkânı bulabildikleri görülmektedir. Böylece öğrenciler, kendilerini daha iyi tanıma ve keşfetme olanağına da sahip olmaktadırlar (Büküşoğlu ve Bayturan, 2005).

2.2. Ders Dışı Etkinliklerin Akademik Gelişime Etkisi

Marsh ve Kleitman (2003) ders dışı sosyal etkinliklere katılan öğrencilerin, boş zamanlarını planlı bir şekilde değerlendirmeyen öğrencilere kıyasla daha iyi çalışma alışkanlıklarına ve daha yüksek akademik performansa sahip olduklarını ortaya koymuşlardır. Benzer şekilde, ders dışı etkinlikler ile uğraşan öğrencilerin okul devamsızlıkları daha düşük olurken, daha yüksek eğitsel beklenti içinde oldukları görülmüştür. Araştırmalar, toplum hizmeti çalışmalarına ve gönüllü faaliyetlere katılımın öğrenci başarısı üzerinde olumlu bir etki yarattığını göstermektedir (Hinck ve Brandell, 1999). Zamanlarının çoğunu okul ortamında geçiren çocuklarımız için sağlanan ders dışı etkinlikler, onların kendilerini daha az stresli hissetmelerini sağlamaktadır. Böylece, çocuklar birey olarak kendilerini daha iyi hissetmekte ve okulda daha fazla şey öğrenmeye hazır olmaktadırlar (Fujita, 2005; Mahoney et al., 2003).

Ders dışı etkinliklerin öğrencilerin, üst düzey düşünme becerileri, öğrenme motivasyonları ve akademik performansları üzerinde de olumlu etkileri olduğu görülmektedir (Hinck ve Brandell, 1999). Sunduğu yaşantılar ile hayatı okula taşıyan ders dışı etkinlikler, öğrencilerin problem çözme ve karar verme becerilerini geliştirmekte, akademik performanslarını ise artırmaktadır (Williams, 2011). Örneğin, okulda müzikle ilgili etkinliklere katılım gösteren öğrencilerin, formal eğitim dışındaki zamanlarda müzik eğitimi almayan öğrencilere kıyasla daha yüksek akademik başarı gösterdiği görülmektedir. Aynı zamanda araştırmacılar, müzik eğitiminin öğrencilerin eleştirel düşünme becerilerini geliştirmelerine yardımcı olduğunu ortaya koymuşlardır. Bu öğrencilerin, özellikle matematik ve okuma becerilerinde daha iyi performans sergiledikleri tespit edilmiştir (Kelstrom, 1998). Gelişmiş akademik beceriler öğrencilere okulu sevdirirken bir yandan öğrencilerin okul ile olumlu bir bağ kurmasını da sağlamaktadır.

2.3. Ders Dışı Etkinliklerin Sosyal Gelişime Etkisi

Öğrencilerin etkili sosyal ve kişilerarası becerilere sahip olmaları, psikososyal gelişimleri için önemlidir. Bu bağlamda, okullarda yürütülen ders dışı etkinlikler; okul yaşamını düzenleme, işbirliği yapma, takım halinde çalışma, demokratik tutum ve davranışlarını geliştirme, öğrencileri yetişkinlikteki rollerine hazırlama, başkalarına saygı, ortak amaçları paylaşma, proje planlama ve yürütme, okul içinde ve dışında araştırma yapma, kişilerarası sorun çözme, etik kurallara uyma ve çevreleriyle olumlu ilişkiler kurma gibi birçok sosyal becerinin gelişimine olanak sağlayan eğitsel işlevlere sahiptir (Awbrey, Longo, Lynd ve Payne, 2008).

Başka bir ifadeyle, ders dışı etkinliklere katılım, öğrencileri okul içinde ve dışında etkin bireyler haline getirirken, onlara sosyal becerilerini geliştirebilecekleri ortamlar sunmaktadır. Çeşitli ders dışı etkinliklere katılım ile sosyal ağları genişleyen öğrenciler, farklı kültürlere sahip öğrencilerle tanışma, arkadaşlık kurma ve olumlu akran ilişkileri geliştirme şansına sahip olmaktadırlar (Awbrey, Longo, Lynd ve Payne, 2008).

Ders dışı etkinlikler kapsamında bir kulübe ya da takıma katılan öğrenciler, bir gruba ait olma ihtiyaçlarını karşılarken öte yandan başarı için aynı motivasyonu paylaşan arkadaşları ile vakit geçirmektedirler. Bu zamanlarda, ortak bir hedefe ulaşmak için ekip çalışması içinde bulunan öğrenciler; diğer insanlara güven duymayı, oluşabilecek karmaşık durumlar karşısında karar vermeyi ve işbirliği yapmayı öğrenmektedirler. Dostluk ve fedakârlık gibi değerleri kazanan öğrenciler, bu tür etkinlikler ile yalnızca öğretmenlerinden ya da antrenörlerinden değil, akranlarından ve etkinliklerde yer alan diğer yetişkinlerden de birçok şey öğrenme fırsatı yakalamaktadırlar (Wilson, 2009).

2.4. Ders Dışı Etkinliklerin Fiziksel Gelişime Etkisi

Yapılan araştırmalar, çocukların her gün en az bir saat fiziksel aktiviteye ihtiyaç duyduklarını göstermektedir. Sportif etkinliklere katılım, öğrencilerin sağlıklı bedenlere sahip olmalarına, sağlıklı kilo vermelerine ve geceleri daha iyi uyumalarına yardımcı olmaktadır. Bu etkinlikler ile fiziksel olarak aktif olmanın yanı sıra öğrenciler temel motor becerilerini de geliştirmektedirler. Çocuklar büyüdükçe ve olgunlaştıkça, eğlendikleri ve ilgi duydukları etkinlikleri seçme özerkliğine sahip olmaktadırlar. Ders dışı etkinliklere katılım, öğrencilerin eğitim kariyerlerini etkileyebileceği gibi onlara yetişkin yaşamları boyunca geliştirebilecekleri olumlu alışkanlıklar da kazandırmaktadır (Yancey, 2007). Bu öğrenciler daha iyi beslenme alışkanlıklarına, sağlıklı bir yaşama ve bu tür konularda daha iyi karar verme becerilerine sahiptirler. Fiziki gelişimleri açısından daha düşük oranda obeziteye yakalanan bu öğrenciler; ergenlik dönemlerinde sigara, içki, yasadışı madde kullanımı gibi zararlı alışkanlıklara karşı daha akılcı seçimler yapmaktadırlar (Burnette, 2001; Darling, 2005).

3. Ülkemizde Ders Dışı Etkinliklerde Karşılaşılan Sorunlar ve Öneriler

Okullarda yürütülen ders dışı etkinliklerin esasları ilgili yönetmeliklerle açıkça belirlenmesine rağmen, uygulamada bu etkinliklerin birçoğu geçiştirilmekte veya yapılamamaktadır. Bu durum devlet okullarında çoğunlukla fiziksel ve donanımsal imkân yetersizliklerinden kaynaklanmaktayken, fiziki donanımları ve imkânları daha iyi olduğu düşünülen özel okullarda ise çalışmaların planlı yürütülmemesinden kaynaklandığı görülmektedir. Her yıl okullarda farklı kulüp çalışmalarının düzenlenmesi ve kulüplerde uygulanan etkinliklerin sarmal bir yapıda ilerlememesi, öğrenci faaliyetlerinin süreklilik kazanmasını ve öğrencilerin bulundukları kulübe kendilerini ait hissetmelerini engellemektedir. Kulüp çalışmalarında, etütlerde, sportif faaliyetlerde veya kurslarda öğrencilerin gelişimsel olarak takip edilmeleri ve gerekli rehberliği almaları ders dışı etkinliklerin işlevleri açısından önemlidir. Ülkemiz eğitim sistemi ele alındığında, ders dışı etkinliklerin eğitsel değeri, sınavlar ve akademik kaygılar nedeniyle üzücü bir şekilde ikinci planda kalmaktadır.

Öğretmenlerin rehberlik ettikleri ders dışı etkinliklerle ilgili yeterli mesleki bilgiye sahip olmamaları, okul yöneticilerinin ders dışı etkinlikleri yeterince önemsememeleri, etkinliklerde yürütülen çalışmaların demokratik bir şekilde işlemeyişi ve öğrencileri farklı etkinliklerde yer almaya motive etmede yaşanan eksiklikler ders dışı etkinliklerin yürütülmesinde yaşanan temel sorunlardandır (Eroğlu, 2008).

Diğer taraftan yapılan araştırmalar, okullarda yürütülen ders dışı etkinliklerin avantajlı okullarda daha sık sunulmasının, eğitimdeki sosyo-ekonomik eşitsizliklerin sürdürülmesine neden olduğunu göstermektedir (Covay ve Carbonaro, 2010). Öğrencilerinin büyük bir çoğunluğunun sosyo-ekonomik olarak dezavantajlı statüde olduğu ülkemizde, eğitimdeki fırsat eşitsizliklerini ortadan kaldırmak, nitelikli eğitim uygulamalarının ve olumlu okul iklimlerinin oluşturulmasına destek olmak amacıyla ders dışı etkinliklerle ilgili doğru bir eğitim politikası belirleme ihtiyacı doğmaktadır.

Ders dışı etkinliklerin işlevleri göz önüne alındığında öğrencilerin çok yönlü gelişimleri için sağladığı faydalar çarpıcıdır. Bu bağlamda okulların, öğrencilerin akademik başarıları kadar, bireysel ve sosyal becerilerini geliştirmelerine ortam sağlamaları beklenmektedir. Ders dışı etkinliklerin amacına uygun olarak gerçekleştirilmemesi, okullardaki uygulama boşlukları ve organizasyonda yaşanan aksaklıklar bu etkinliklerin etkililiğini azaltmaktadır.

Öğrencilerin yaşam boyu becerileri ile yaratıcı yönlerinin geliştirilmesi ve farklı hobilere sahip olmalarının sağlanması nitelikli bir eğitimin gereğidir. Her okulun sahip olduğu iç dinamikler, bulunduğu çevreye göre farklılık gösterebilir. Bu sebeple, okullarda uygulanan ders dışı etkinlikler bölgesel farklılıklara göre zenginleştirilmeli, öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçları doğrultusunda organize edilmelidir. Ders dışı etkinlikler için uygun fiziki koşulların sağlanması, bu tür etkinliklerin planlanması ve yürütülmesi hususunda daha fazla zaman ayrılması, okul yöneticilerini ve öğretmenleri etkinlik yapmaya teşvik eden okul-öğrenci-veli işbirliğine dayalı düzenlemelerin yapılması ve öğrencilerin ilgi ve yetenekleri doğrultusunda sürece katılımlarının sağlanması karşılaşılan sorunlar için çözüm olabilir.

Kaynakça

Akar, F. ve Nayir, K. F. (2015). Eğitim kurumlarındaki sosyal kulüplerin etkililiğinin incelenmesi: Uygulamada değişim ihtiyacı. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 5(2), 167-186.

Awbrey, C., Longo, A., Lynd, A. ve Payne, C. (2008). Increasing social skills of elementary school students through the use of literature and role playing. Saint Xavier University & Pearson Achievement Solutions, Inc. Field Based Masters Programme, Chicago, Illinois.

Burnette, M. A. (2001). “One strike and you’re out”: An Analysis of the No pass/No Play policies. High School Journal, 84(2), 1-6.

Büküşoğlu, N. ve Bayturan, A. F. (2005). Serbest zaman etkinliklerinin gençlerin psiko-sosyal durumlarına ilişkin algısı üzerindeki rolü. Ege Tıp Dergisi, 44(3) 173-177.

Covay, E. ve Carbonaro, W. (2010). After the bell: Participation in extracurricular activities, classroom behavior, and academic achievement. Sociology of Education, 83(1), 20-45.

Daley, A. ve Leahy, J. (2003). Self-perceptions and participation in extracurricular physical activities. The Physical Educator, 60(2), 13-19.

Darling, N. (2005). Participation in extracurricular activities and adolescent adjustment: Cross-sectional and longitudinal findings. Journal of Youth and Adolescence, 34, 493-505.

Eroğlu, E. (2008). İlköğretim okullarındaki sosyal kulüp çalışmalarında karşılaşılan sorunlar ve çözüm önerileri (Elmadağ ilçesi örneği) (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.

Farb, A. F. ve Matjasko, J. L. (2012). Recent advances in research on school-based extracurricular activities and adolescent development. Developmental Review, 32(1), 1-48.

Fujita, K. (2005). The effects of extracurricular activities on the academic performance of junior high students. Undergraduate Research Journal for the Human Sciences, 5.

Hanushek, E. A. (2017). For long-term economic development, only skills matter. IZA World of Labor.

Hinck, S. S. ve Brandell, M. E. (1999). Service learning: Facilitating academic learning and character development. National Association of Secondary School Principals Bulletin, 83, 16-25.

Kelstrom, J. M. (1998). The untapped power of music: Its role in the curriculum and its effect on academic achievement. National Association of Secondary School Principals Bulletin, 82, 34-33.

Klesse, E. J. (1994). The Third Curriculum Ii. Student Activities. National Association of Secondary School Principals.

Mahoney, J., Vandell, D. L., Simpkins, S. ve Zarrett, N. (2009). Adolescent out-of-school activities. R. M. Lerner ve L. Steinberg (Ed.), Handbook of adolescent psychology içinde (3. bs., s. 228–269). New York: Wiley.

Marsh, H. W. ve Kleitman, S. (2002). Extracurricular school activities: The good, the bad, and the nonlinear. Educational Review, 72, 464-514.

OECD. (2014). Education at a Glance 2014: OECD Indicators. Paris: OECD Publishing.

OECD. (2016). PISA 2015 Results (Volume II): Policies and Practices for Successful Schools, PISA. Paris: OECD Publishing.

Reynolds, R. K. ve Karr-Kidwell, P. J. (1996). A Literary Review and a Plan for Principals: Extracurricular Activities, Academic Achievement, and Secondary Students’ Success. (ERIC Document Reproduction Service No. ED397475)

Williams, C. A. (2011). Mentoring and social skills training: ensuring beter outcomes for youth in foster care. Child Welfare, 90(1), 59-74.

Wilson, N. (2009). Impact of extracurricular activities on students (Unpublished thesis). University of Wisconsin-Stout, England. http://www2.uwstout.edu/content/lib/thesis/2009/2009wilsonn.pdf adresinden erişildi.

Yancey, A. (2007). How to get your peers to support the athletic program. Coach and Athletic Director, 76(8), 61-62.